اثر نظام های مختلف تناوب گیاهی بر عملکرد گندم و برخی ویژگی های خاک

به منظور بررسی تاثیر نظام های مختلف تناوب گیاهی بر عملکرد گندم و برخی خصوصیات خاک، پژوهش حاضر با هفت تیمار تناوبی در قالب بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار و در دو دوره سه ساله (از سال 1378 تا 1384) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی داراب اجرا شد. تیمارهای تناوبی شامل 1- باقلا- ذرت- ماش- گندم؛ 2- شبدر- پنبه- ماش- گندم؛ 3- باقلا- ذرت- چغندرقند- گندم؛ 4- پنبه- گندم- پنبه- گندم؛ 5- ذرت- گندم- ذرت- گندم؛ 6- گندم- کلزا- گندم؛ 7- گندم- گندم- گندم بودند. پارامترهای مورد اندازه گیری شامل عملکرد دانه گندم و اجزای آن، ماده آلی خاک، فسفر و پتاسیم خاک، وزن مخصوص ظاهری و شاخص مخروطی خاک بودند. نتایج این آزمایش نشان داد که بیشترین عملکرد دانه گندم در دور اول آزمایش از تیمار تناوبی دوم به دست آمد که با تیمارهای تناوبی هفتم، ششم و چهارم تفاوت معنی داری نداشت. کمترین عملکرد دانه در دور دوم مربوط به تیمار تناوبی پنجم بود که با تیمار تناوبی سوم اختلاف معنی داری نداشت. در دور دوم آزمایش، عملکرد دانه گندم در تیمار تناوبی ششم به طور معنی داری از سایر تیمارهای تناوبی بیشتر بود و کمترین عملکرد دانه به تیمار تناوبی پنجم اختصاص داشت. افزایش عملکرد دانه در تیمارهای با عملکرد دانه بیشتر مربوط به وزن دانه، تعداد سنبله در واحد سطح و تعداد دانه در سنبله بیشتر بود. همچنین تیمارهای تناوبی، برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک را تحت تاثیر قرار داد، به طوری که کربن آلی، فسفر و پتاسیم خاک در تیمارهای تناوبی با عملکرد زیاد مانند تیمار تناوبی دوم و هفتم در دور اول و تیمار تناوبی ششم در دور دوم نسبت به بقیه تیمارها افزایش یافت. به نظر می رسد، عدم وجود آیش در تیمار تناوبی پنجم، کیفیت پایین بقایای گیاهی ذرت و برداشت بالای مواد غذایی توسط این محصول، موجب کاهش عملکرد دانه گندم در این تناوب گردیده است. در مجموع وجود بقولات (گیاه شبدر) به صورت کود سبز در تیمار تناوبی دوم، هم در کوتاه مدت و هم در درازمدت، و وجود گیاه زراعی کلزا با آیش تابستانه در تناوب با گندم در تیمار تناوبی ششم، در درازمدت علت افزایش عملکرد دانه گندم در این تیمارها بود.